Prawo jazdy po nowemu – unijne zmiany przepisów w 2025 roku

W marcu 2025 roku instytucje Unii Europejskiej uzgodniły kompleksową modernizację przepisów o prawach jazdy, wprowadzając szereg istotnych zmian dla kierowców na terenie całej UE. To pierwsza tak duża reforma od lat, obejmująca m.in. cyfrowe prawo jazdy, obowiązkowy okres próbny dla nowych kierowców oraz nowe regulacje dotyczące kierowców zawodowych.

Celem zmian jest z jednej strony poprawa bezpieczeństwa ruchu drogowego (zgodnie z unijną „Wizją Zero” – zero ofiar śmiertelnych do 2050 roku), a z drugiej – dostosowanie systemu do realiów cyfrowych oraz złagodzenie problemu braku zawodowych kierowców. Poniżej przedstawiamy wszystkie najważniejsze zmiany w prawie jazdy.

Cyfrowe prawo jazdy i wydłużona ważność dokumentu

Cyfrowe prawo jazdy stanie się w najbliższych latach podstawowym standardem w UE. Nowe przepisy przewidują, że najpóźniej do 2030 roku każdy obywatel UE będzie mógł korzystać z cyfrowego prawa jazdy w swoim smartfonie, zintegrowanego z europejskim portfelem tożsamości cyfrowej​. Dokument w formie cyfrowej ma być uznawany we wszystkich krajach UE, przy czym kierowcy zachowają prawo do otrzymania tradycyjnego, fizycznego dokumentu na życzenie​. 

Nowa dyrektywa wydłuża również okres ważności wydawanych dokumentów. Standardowe prawa jazdy kategorii A (motocykl) i B (samochód osobowy) będą ważne 15 lat (obecnie maksymalnie 15 lat w Polsce, w niektórych krajach 10 lat), z możliwością skrócenia tego okresu do 10 lat jeśli prawo jazdy służy równocześnie jako dowód tożsamości​. Natomiast uprawnienia kategorii C (ciężarówki) i D (autobusy) będą odnawiane co 5 lat – jednolicie w całej Unii​. Pozwoli to na regularną kontrolę kwalifikacji i stanu zdrowia kierowców zawodowych. Dodatkowo kraje UE zachowają możliwość wprowadzania krótszych okresów ważności dla kierowców powyżej 65. roku życia, jeśli uznają to za konieczne​.

Nowy okres próbny i lepsze szkolenie kierowców

Ponieważ zmiany mają na celu poprawę bezpieczeństwa drogowego, wprowadzono jednolite zasady dla początkujących kierowców. W całej UE obowiązywać będzie co najmniej dwuletni okres próbny dla osób, które właśnie uzyskały prawo jazdy​. W tym czasie młody kierowca będzie podlegał zaostrzonym regulacjom. Przewidziano surowsze kary m.in. za jazdę pod wpływem alkoholu lub jazdę bez zapiętych pasów.

Kolejną nowością w procesie szkolenia i egzaminowania jest większy nacisk na rzeczywiste zagrożenia na drodze. Aby uzyskać prawo jazdy, kandydat będzie musiał teraz opanować wiedzę i umiejętności dotyczące m.in. bezpiecznego korzystania z telefonu w trakcie jazdy oraz konsekwencji rozpraszania uwagi, zagrożeń związanych z martwym polem, działania systemów wspomagających kierowcę (ADAS), a nawet tak prozaicznych kwestii, jak bezpieczne otwieranie drzwi pojazdu po zaparkowaniu​. Nowe wymogi obejmują też przygotowanie do jazdy w trudnych warunkach, np. na śliskiej nawierzchni czy w śniegu​. Wszystko to ma sprawić, że świeżo upieczeni kierowcy będą lepiej przystosowani do realiów drogowych i bardziej świadomi ryzyka dla innych uczestników ruchu (pieszych, rowerzystów). 

Kontrola zdrowia kierowców również została ujednolicona na poziomie UE. Przed wydaniem pierwszego prawa jazdy kandydat będzie zobowiązany przejść badanie lekarskie oceniające zdolność do prowadzenia pojazdu – w tym badanie wzroku oraz układu krążenia​. W przypadku przedłużania uprawnień, państwa członkowskie zachowają jednak pewną elastyczność – nowe przepisy pozwalają zastąpić obowiązkowe badania formularzem samooceny zdrowotnej lub innymi alternatywnymi środkami, jeśli kraj uzna to za wystarczające dla kierowców kategorii osobowych. Jednocześnie Unia zaleca prowadzenie kampanii informacyjnych zwiększających świadomość społeczeństwa na temat minimalnych wymagań fizycznych i psychicznych potrzebnych do bezpiecznej jazdy​.

Niższy wiek dla kierowców ciężarówek i autobusów

Największe zmiany czekają kierowców zawodowych. W odpowiedzi na poważny niedobór kierowców w Europie, obniżono minimalny wiek wymagany do uzyskania prawa jazdy na pojazdy ciężkie. Kategoria C (pojazdy ciężarowe) będzie dostępna już od 18 lat (dotychczas 21 lat), a kategoria D (autobusy) od 21 lat (dotychczas 24 lata) – pod warunkiem uzyskania przez młodego kierowcę pełnych kwalifikacji zawodowych (tzn. ukończenia szkolenia i zdania egzaminu na świadectwo kwalifikacji zawodowej, tzw. CPC)​. 

Co więcej, UE zamierza wprowadzić we wszystkich krajach jednolity model jazdy z doświadczonym kierowcą dla młodych osób, które dopiero zdobyły uprawnienia. Państwa członkowskie będą mogły pozwolić 17-latkom uzyskać prawo jazdy kategorii B, a opcjonalnie nawet kategorii C1/C, pod warunkiem, że do ukończenia 18 lat będą oni prowadzić wyłącznie w towarzystwie innego, doświadczonego kierowcy​. Taki system kierowcy towarzyszącego ma już dobre wyniki w niektórych krajach i zostanie upowszechniony w całej UE.

Inne istotne zmiany

Oprócz powyższych kluczowych reform, pakiet nowelizacji przewiduje także kilka innych usprawnień w przepisach. Doprecyzowano definicje pojazdów uprzywilejowanych (policja, pogotowie, straż pożarna, itp.) i wprowadzono ułatwienia dla kierowców-ochotników. 

Zmodernizowane przepisy uwzględniają rosnącą popularność pojazdów elektrycznych i kamperów. Wagi tych pojazdów (np. baterie w „elektrykach”) często przekraczają dotychczasowy limit 3,5 tony dla kategorii B. Po reformie kierowcy z prawem jazdy kat. B będą mogli prowadzić pojazdy o dopuszczalnej masie do 4,25 t – pod warunkiem ukończenia dodatkowego szkolenia lub egzaminu uzupełniającego. Ułatwi to m.in. prowadzenie większych kamperów oraz cięższych pojazdów niskoemisyjnych przez kierowców nieposiadających kategorii C. Szczegółowe zasady (np. zakres szkolenia) będą doprecyzowane przez każde państwo UE przed wdrożeniem tej zmiany.​

Opinie ekspertów

Proponowane zmiany w prawie jazdy zyskały zarówno głosy poparcia ze strony ekspertów od bezpieczeństwa ruchu, jak i przedstawicieli branży transportowej. Raluca Marian, dyrektor ds. polityki w Międzynarodowej Unii Transportu Drogowego (IRU), stwierdziła, że Parlament Europejski wykonał tym ruchem „duży krok w kierunku wyeliminowania kluczowych barier uniemożliwiających młodym obywatelom UE dołączenie do zawodu (…). Europejski sektor transportu drogowego potrzebuje zarówno lokalnych kierowców, jak i profesjonalistów z państw trzecich, aby przezwyciężyć chroniczny niedobór – brakuje nam już ponad 500 000 kierowców”​.

Z kolei eksperci ds. bezpieczeństwa drogowego podkreślają, że ujednolicenie standardów szkolenia i okresu próbnego w całej UE pomoże podnieść umiejętności początkujących kierowców i tym samym zmniejszyć liczbę wypadków na europejskich drogach​. Wszystko to sprawia, że modernizacja przepisów o prawach jazdy, choć jeszcze w fazie wdrażania, już teraz jest oceniana jako krok w dobrą stronę – zarówno dla poprawy bezpieczeństwa, jak i dla kondycji branży transportowej.

Kiedy zmiany wejdą w życie?

Nowe przepisy o prawach jazdy są w fazie finalizacji procesu legislacyjnego. Wspólne stanowisko Parlamentu Europejskiego i Rady zostało uzgodnione wstępnie pod koniec marca 2025 roku i musi teraz zostać formalnie zatwierdzone przez obie instytucje (co spodziewane jest w 2025 roku po dopracowaniu ostatecznego brzmienia przepisów). Po oficjalnym przyjęciu dyrektywy państwa członkowskie UE będą miały 4 lata na wdrożenie nowych regulacji do prawa krajowego​. Oznacza to, że np. wymóg okresu próbnego czy nowe progi wiekowe dla kierowców zaczną realnie obowiązywać kierowców najpóźniej w 2029 roku, chyba że któryś z krajów wprowadzi je wcześniej u siebie. Z kolei pełne uruchomienie systemu cyfrowych praw jazdy (mobilnej aplikacji uznawanej we wszystkich krajach) planowane jest do 2030 roku.

Warto dodać, że omawiana reforma stanowi część szerszego pakietu działań na rzecz bezpieczeństwa ruchu drogowego zaproponowanego przez Komisję Europejską jeszcze w 2023 roku – pakiet ten obejmuje również m.in. przepisy ułatwiające egzekwowanie zakazów prowadzenia pojazdów w całej UE dla kierowców rażąco łamiących prawo, co jest uzupełnieniem zmian w samych zasadach wydawania uprawnień.